Stary Iwonicz Zdrój lata 60 XIX-wieku

Historia

Najstarsza informacja pisemna o istniejącej na tym terenie miejscowości pochodzi z roku 1413, kiedy należała ona do rycerza Morawy de Iwancze. W 1464 r. biskup przemyski Mikołaj Błażejowski dokonał konsekracji istniejącego do dziś kościoła, nadając Iwoniczowi rangę parafii. Miejscowość posiadała już młyn, tartak, karczmę, piekarnię, rzeźnię, stawy rybne oraz dwór obronny zwany twierdzą i znajdowała się we władaniu rodu Iwanieckich. W drugiej połowie XVI w. Iwonicz przeszedł w ręce Sienieńskich rodu przychylnego ideom reformacji, a tutejszy zbór ariański stanowił znaczący ośrodek reformacji na ziemi sanockiej. W tym także okresie nastąpiła popularyzacja walorów leczniczych iwonickich źródeł mineralnych opisanych w 1578 r. przez dr Wojciecha. Oczkę w dziele "Cieplice" i rozwój miejscowości jako uzdrowiska. W następnym stuleciu uzdrowisko cieszyło się już dużą popularnością w kraju i za granicą. Walory lecznicze tutejszych zdrojów opisuje lekarz przemyski Jan Sechkini, a także kanonik i sekretarz królewski Fryderyk Alembek, przeprowadzający lustrację iwonickiej parafii. Wody Iwonicza badał także i opisał lekarz nadworny króla Jana Sobieskiego Wawrzyniec Braun oraz dr Conradi lekarz przyboczny królowej Marysieńki. Mimo doskonałej renomy w XVIII w. następuje upadek iwonickiego kurortu. Próby zainteresowania społeczeństwa sytuacją uzdrowiska przez postępowy świat lekarski nie znalazły zrozumienia wśród tutejszej szlachty, a upadek gospodarczy kraju nie sprzyjał dźwignięciu się uzdrowiska. U schyłku I Rzeczypospolitej w latach 1769-1772 na tutejszych ziemiach toczyły się krwawe walki oddziałów konfederackich dowodzonych przez samego Kazimierza Pułaskiego z wojskami rosyjskimi carowej Katarzyny, czego smutną pamiątką jest mogiła konfederatów na pagórku przydrożnym między Iwoniczem a Rogami. Rozwój uzdrowiska nastąpił dopiero w pierwszej połowie XIX w., kiedy to po kilkuletniej tułaczce emigracyjnej osiadł w Iwoniczu Karol Załuski    ostatni naczelnik powstania na Żmudzi. Podbudowany przeprowadzonymi przez Teodora Torosiewicza analizami iwonickich wód mineralnych podjął on dzieło restauracji zapomnianego kurortu. W 1837 r., po mozolnych, prowadzonych od podstaw pracach w zagubionym wśród lasów uzdrowisku uruchomiono nowy zakład kąpielowy, wokół którego zaczęły wyrastać pierwsze pensjonaty. Wybudowano alejki i ścieżki, założono eklektyczny park, a bogate życie kuracjuszy iwonickich i tutejsze pejzaże opiewali: W. Pol, J. Gnatkowski, J. Zakrzewski. W drugiej połowie XIX w. nastąpiła dalsza rozbudowa zakładu zdrojowego. Powstały nowe wille i pensjonaty, rozbudowane zostały zakłady przyrodolecznicze, przeprowadzono rekonstrukcję źródeł nadając im imiona Karola, Józefa i Amelii, szeroko sławił uzdrowisko w swoich pracach naukowych prof. dr J. Dietl. Iwonicz Zdrój stał się nie tylko modnym kurortem, ale także prężnym ośrodkiem życia kulturalnego i aktywnym ośrodkiem działalności patriotycznej czasie I wojny światowej uzdrowisko zostało częściowo zdewastowane, dotknęło je również brzemię światowego kryzysu gospodarczego lat dwudziestych, kiedy to zakład zdrojowy znalazł się pod przymusowym zarządem Skarbu Państwa. Dopiero w latach trzydziestych nastąpił przełom rozwojowy Iwonicza Zdroju. Powstały nowe wille i pensjonaty, w tym pierwsze nowoczesne zakłady lecznicze, jak lecznica ortopedyczna "Sanato", czy sanatorium ^''Excelsior" czynne cały rok. Dynamiczny rozwój narciarstwa przyczynił się zaś do popularyzacji miejscowości również w okresie zimowym. Lata II wojny światowej krwawo zapisały się w historii Iwonicza. W miejscowości i okolicy panował terror. Mimo to aktywnie rozwijały się różne formy ruchu oporu, przede wszystkim tajne nauczanie i działalność przerzutowa na Węgry. Również miejscowe oddziały konspiracji zbrojnej dawały się mocno we znaki hitlerowskiemu okupantowi biorąc udział w wielu partyzanckich bitwach na ziemi krośnieńskiej. 27 lipca 1944 r. tutejsze oddziały AK działając w ramach operacji "Burza" zdobyły Iwonicz Zdrój ustanawiając tzw. Rzeczpospolitą Iwonicką, która mimo kilkakrotnych ataków niemieckich przetrwała do czasu wejścia wojsk radzieckich we wrześniu 1944 r. W wyniku działań wojennych zniszczeniu uległ iwonicki zakład zdrojowy i wiele innych obiektów, które nadawały się do kapitalnego remontu. Ogromnym i bezinteresownym wysiłkiem dawnej załogi, pod kierownictwem dyrektora zakładu J. Aleksiewicza, dokonano niezbędnych prac, by w sierpniu  1945 r. otworzyć pierwszy sezon leczniczy. Stopniowo przeprowadzano adaptację sezonowych pensjonatów na sanatoria i modernizowano istniejące zakłady przyrodolecznicze. Z roku na rok wzrastała liczba kuracjuszy i w 1950 r. Zakład Zdrojowo-Kąpielowy przekształcony został w państwowe przedsiębiorstwo uzdrowiskowe. Oprócz lecznictwa sanatoryjnego rozwinięto lecznictwo ambulatoryjne, a w trosce o zaspokojenie potrzeb społecznych rozpoczęto budowę nowoczesnych branżowych zakładów leczniczych i sanatoryjnych węzłów zabiegowych. Najnowszym pomnikiem czterechsetletniego uzdrowiska stał się nowy zakład przyrodoleczniczy oddany do użytku w grudniu 1982r. W opiniach lekarzy, kuracjuszy i zwiedzających go gości zagranicznych uznany jest za najnowocześniejszy w kraju i dorównujący renomowanym obiektom tego typu za granicą. W minionym dziesięcioleciu Iwonicz Zdrój przyjmował corocznie na leczenie szpitalne, sanatoryjne, ambulatoryjne i wypoczynkowe ponad 40 tys, osób.

Nasze perły

Dom Zdrojowy - zbudowany na rzucie poziomym litery F i bryłą przypominający XVIII pałac. We wnętrzu, w którym mieści się dzisiaj kino "Wczasowicz" znajdowała się dawniej piękna sala balowa.

Bazar - 1838r

Belweder - dawna letnia rezydencja Załuskich wzniesiona w 1871 r. w stylu eklektycznym, z charakterystyczną werandą na froncie. Po wojnie mieściło się tutaj liceum ogólnokształcące, a później Zespół Szkół Gastronomicznych.

Biały Orzeł - wzniesiony w 1912 r. w stylu secesji szwajcarskiej przez braci Waisów.

Pod Jodłą - obiekt murowany wybudowany wg projektu T. Trylińskiego w 1898 r. w miejscu starego budynku drewnianego, modernizowany w latach osiemdziesiątych.

Ustronie - pierwszy w uzdrowisku obiekt wybudowany w 1868 r. w stylu modnej wówczas secesji szwajcarskiej z pięknymi balkonami wokół budynku i charakterystyczną wieżyczką.

Kaplica Zdrojowa - wzniesiona w 1895 r. na podobieństwo kościoła wiejskiego, z wnętrzem przypominającym bazylikę starochrześcijańską. Główną ozdobę stanowi neogotycki ołtarz główny wykonany przez przemyskich stolarzy i rzeźbiarzy z gipsową statuą Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych. Boczne ołtarze pochodzą z wcześniejszej kaplicy stojącej dawniej w miejscu, upamiętnionym obeliskiem z piaskowca stojącym nad iwonickim potokiem koło przystanku autobusowego. 

Pawilon nad Źródłami - jeden z licznych dawniej obiektów tzw. małej architektury znajdujących się w parku zdrojowym. Wzniesiony w 1837 r. ma kształt gloriety z ustawionymi na kamiennych postumentach ośmioma kolumnami podtrzymującymi kopulasty dach. Obok Źródło Józefa - objęte murowanym kioskiem z podcieniem wspartym na czterech kolumnach i posąg Matki Boskiej Przedziwnej piękna rzeźba Antoniego Stechlika z 1891 r. od lat obiekt kultu

Zegar Słoneczny - dawniej stojący na środku placu przed Starym Pałacem, dziś umieszczony na kamiennym postumencie na zachód od pi. Dietla upamiętnia rok wskrzeszenia zakładu zdrojowego (1837)

Bełkotka - pomnik przyrody i historii iwonickiego kurortu. Ujęte w czworoboczne ocembrowanie źródło, z którego ulatnia się gaz ziemny wywołujący charakterystyczny "bełkot" wody. Uchodziła dawniej za najcenniejsze źródło lecznicze, opisywana przez lekarzy, sławiona przez poetów jest dziś ulubionym miejscem wycieczek i spotkań kuracjuszy. Obok źródła płaskorzeźba upamiętniająca pobyt W. Pola.

Pamiątka - obelisk w kształcie ostrosłupa postawiony w 1856 r. na potoku Bełkotka ku czci wskrzesiciela uzdrowiska Karola Załuskiego.

Krakowiak – zabytkowy budynek powstały w 1886 roku. W latach 70. i 80. ubiegłego stulecia był jednym z najpopularniejszych lokali dancingowych w regionie. Obecnie należy do Gminy Iwonicz Zdrój, znajdowało się tam biuro Gminnego Ośrodka Kultury oraz kawiarnia.